ปีศักราช

พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2552 ให้ความหมายของคำว่า "ศักราช" ไว้ว่า

อายุเวลาซึ่งกําหนดตั้งขึ้นเป็นทางการ เริ่มแต่จุดใดจุดหนึ่ง ซึ่งถือว่าเป็นที่หมายเหตุการณ์สําคัญ เรียงลําดับกันเป็นปี ๆ ไป

พุทธศักราช

ตัวย่อ พ.ศ.
เริ่มต้น เมื่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าปรินิพพาน  ประเทศไทยเริ่มใช้อย่างเป็นทางการในสมัยรัชกาลที่ 6 (ประกาศในปี พ.ศ.2455 เริ่มใช้ พ.ศ.2456)

คริสตศักราช

ตัวย่อ ค.ศ.
เริ่มต้น จากปีที่พระเยซูประสูติ นับเป็น ค.ศ.1
การแปลงเป็นพุทธศักราช บวกด้วย 543

มหาศักราช

ตัวย่อ ม.ศ.
เริ่มต้น เมื่อพระเจ้ากนิษกะ แห่งอาณาจักรกุษาณะขึ้นครองราชย์
การแปลงเป็นพุทธศักราช บวกด้วย 621

จุลศักราช

ตัวย่อ จ.ศ.
เริ่มต้น เมื่อสังฆราชบุตุโสระหัน สึกจากสมณเพศและขึ้นครองราชย์เป็นกษัตริย์องค์ที่ 19 ในราชวงศ์สมุทฤทธิ์ แห่งพุกามประเทศ
การแปลงเป็นพุทธศักราช บวกด้วย 1181

รัตนโกสินทรศก

ตัวย่อ ร.ศ.
เริ่มต้น ตั้งแต่ปีที่สถาปนากรุงเทพมหานคร (ข้อสังเกต ไม่นิยมใช้ว่า "รัตนโกสินทรศักราช")
การแปลงเป็นพุทธศักราช บวกด้วย 2325

เมืองใดไร้ธรรมอำไพ เมืองนั้นบรรลัยแน่เอย บทประพันธ์ของ ถนอม อัครเศรณี

"เมืองใดไร้ธรรมอำไพ เมืองนั้นบรรลัยแน่เอย" เป็นวรรคทองที่ถูกหยิบยกขึ้นมาบ่อย ๆ  บางคนอาจจะได้ยินได้ฟังในรูปของบทเพลง "เมืองกังวล"  บทประพันธ์เต็ม ๆ คือ

    เมืองใดไม่มีทหารหาญ  เมืองนั้นไม่นานเป็นข้า
เมืองใดไร้จอมพารา    เมืองนั้นไม่ช้าอับจน
    เมืองใดไม่มีพณิชเลิศ   เมืองนั้นย่อมเกิดขัดสน
เมืองใดไร้ศิลป์โสภณ   เมืองนั้นไม่พ้นเสื่อมทราม
    เมืองใดไม่มีกวีแก้ว     เมืองนั้นไม่แคล้วคนหยาม
เมืองใดไร้นารีงาม     เมืองนั้นสิ้นความภูมิใจ
    เมืองใดไม่มีดนตรีเลิศ  เมืองนั้นไม่เพริศพิสมัย
เมืองใดไร้ธรรมอำไพ  เมืองนั้นบรรลัยแน่เอย ฯ

หลายคนเข้าใจผิดว่าเป็นพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 6 แต่จริง ๆ แล้ว บทประพันธ์นี้เป็นของคุณถนอม อัครเศรณีค่ะ

ใครคือ "ถนอม อัครเศรณี"

ชื่อ ถนอม อัครเศรณี อาจจะไม่คุ้นหู แต่ถ้าพูดถึง "ศิราณี" นี่หลายคนต้องร้องอ๋อ  เพราะเป็นคอลัมนิสต์ระดับตำนาน  เจ้าของคอลัมน์ตอบปัญหาหัวใจแห่งหนังสือพิมพ์ไทยรัฐนั่นเอง  คุณถนอมแต่งบทกลอนนี้โดยใช้นามปากกาว่า "อัครรักษ์" ค่ะ

จาก "หัวใจเมือง" สู่ "เมืองกังวล"

ครั้งแรกนั้น คุณถนอมส่งบทประพันธ์นี้ไปตีพิมพ์ในหนังสือของโรงเรียนประจำอำเภอบ้านโป่ง ราชบุรี  โดยใช้ชื่อบทประพันธ์ว่า "หัวใจเมือง" ต่อมานำมาลงคอลัมน์ "ภาษาสวรรค์" ในหนังสือพิมพ์รายสัปดาห์ "เจ้าพระยา" ฉบับวันอาทิตย์ที่ 9 เมษายน 2493 หลังจากนั้นได้ตีพิมพ์ในแหล่งต่าง ๆ อีกหลายครั้ง

ช่วงหนึ่งที่คุณถนอมมีโอกาสได้ทำงานร่วมกับคุณสง่า อารัมภีร์ หรือ "แจ๋ว วรจักร" คุณถนอมได้ส่งบทประพันธ์นี้ให้คุณสง่าแต่งทำนอง  แต่กว่าคุณสง่าจะได้แต่งทำนองก็ล่วงเลยมาหลายปี และเปลี่ยนชื่อจาก "หัวใจเมือง" เป็น "เมืองกังวล"

การที่บทประพันธ์ถูกเข้าใจผิดว่าเป็นพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 6 ทำให้คุณถนอมร้อนใจมาก เห็นได้จากเนื้อความในจดหมายที่คุณถนอมเขียนถึง "อิงอร" เมื่อวันที่ 21 พฤศจิกายน 2527

เพื่อนฝูงคิดดูเถิด บทกลอนของผมนั้นเปรียบได้เพียงเศษธุลี เป็นละอองธุลีพระบาทของบทพระราชนิพนธ์ในพระองค์ท่าน เมื่อมีเหตุการณ์ทำให้ประชาชนเกิดความสำคัญผิดพลาดเช่นนี้ ขืนเพิกเฉยต่อไปมิเท่ากับว่า ผมปล่อยให้ราคีเกิดแปดเปื้อนแก่บทพระราชนิพนธ์ในพระองค์ท่านด้วยมิบังควรเช่นนั้นละหรือ ?